Tekenen, symptomen, signalen

Aan zichzelf kent de waard nog niet zijn gasten
Uiteraard is het belangrijk om naar de stressignalen te luisteren bij uzelf. Maar minstens even belangrijk is het herkennen ervan bij uw medewerkers, uw collega’s. Vaak zijn het de stressbestendigste mensen die opklimmen op de ladder. Dit betekent dat de gemiddelde van uw medewerkers een grote kans heeft om minder stressbestendig te zijn dan uzelf. Bovendien is de stressbeleving voor ieder van ons verschillend. Wat u net boeiend vindt, en uitdagend, is voor iemand anders misschien een onoverkomelijke hindernis.

Korte stress
Denken we terug aan onze tocht met de fiets door de heuvels. U hebt een behoorlijke vaart. Of misschien gaat het zelfs al wat bergop. Uw lichaam komt in verhoogde staat van alertheid.

U kunt zich beter concentreren, uw verstand staat op scherp. Uw hart klopt wat sneller, u ademt dieper. Het spijsverteringstelsel staat op een laag pitje. U bent beter bestand tegen infecties en ziekten in het algemeen.
De eerste alarmsignalen

Wanneer de klim steiler wordt, en u toch blijft doorgaan, komen de eerste alarmsignalen. U kunt zich minder concentreren, u wordt verstrooid, u vergeet dingen. U wordt besluiteloos, u kunt uw gedachten nog moeilijk bij het werk houden. Deadlines worden niet meer gehaald, en u begint te piekeren.

De elders beschreven veranderingen in het lichaam laten zich gevoelen: hartkloppingen, pijn of druk op de borst, u wordt kortademig, bij het minste breekt het zweet u uit. Plots zit u opgezadeld met een tandabces, het wondje dat u hebt opgelopen in de tuin wil maar niet genezen, u krijgt uw derde verkoudheid op het jaar, of een “onverklaarbare” allergie.

U voelt zich onzeker, u wordt prikkelbaar, zelfs agressief. De ganse tijd voelt u zich opgejaagd. Dingen die u vroeger net boeiend vond maken u nu bang, u krijgt zelfs angst voor de toekomst. Voor het minste kan u beginnen te wenen. De problemen houden u uit uw slaap: u kan moeilijk de slaap vatten, en ’s morgens raakt u niet meer tijdig uit bed.

Deels door uw veranderd gedrag, maar ook doordat u minder interesse hebt in sociale contacten, raakt u stilaan vervreemd van uw vrienden. Heel geleidelijk verzeilt u in een sociaal isolement.

De alarmbel
Als u bij deze signalen toch nog blijft doorgaan, dan wordt uw functioneren drastisch gestoord, zowel lichamelijk als psychisch. In deze fase heeft het geen enkele zin om cursussen te gaan volgen over stress, of persoonlijke effectiviteit, of wat dan ook. Wat u moet doen, is rusten, uw lichaam de kans geven om te herstellen. Eens u in deze fase terechtgekomen bent, zoekt u best professionele hulp.

Emotioneel wordt deze fase gekenmerkt door hevige angstaanvallen: de snelweg die u al jaren nam om naar het werk te gaan, of naar familie, durft u ineens niet meer op. Of u geraakt onmogelijk nog door een tunnel, of in een trein. Alleen al bij de gedachte breekt het angstzweet u uit. U voelt zich depressief, apathisch.

Ook de lichamelijke klachten worden nu wel heel ernstig: uw bloeddruk is continu verhoogd, en u krijgt aanvallen van hyperventilatie - zo niet erger: een hartinfarct, een maagzweer, ernstige maag-darmklachten.

Doordat u verward bent, begint u ernstige inschattingsfouten te maken. Uw gedrag wordt ronduit gevaarlijk voor uzelf en de mensen rondom u. De kans op een ongeval is zeer reëel.

Reeds van in de vorige fase zoeken mensen vaak heil in middelen die de situatie net nog erger maken: alcohol, roken, koffie, suiker, waaraan ze zeer snel verslaafd raken.

Burnout
Niet alle stressreacties, hoe ernstig ook, leiden automatisch tot burnout. Typisch voor burnout is de emotionele uitputting. Men treft ze vooral aan bij idealisten die met heel veel gedrevenheid en enthousiasme begaan zijn met de anderen.

Bij burnout staan de problemen die te wijten zijn aan de psychische uitputting op de voorgrond. Men zou haast denken dat er een complete persoonlijkheidsverandering heeft plaats gehad. Er is nauwelijks nog iets van persoonlijke betrokkenheid te merken, het zelfvertrouwen is weg, ook het gevoel van eigenwaarde. Hun altruïsme is omgeslagen in cynisme en sarcasme, zowel t.o.v. zichzelf als t.o.v. de mensen waar ze eens zo voor in de weer waren. Mensen in burnout voelen zich helemaal leeg, depressief, apathisch: niets kan nog hun interesse opwekken, niet positief of niet negatief. Ze hebben het gevoel dat ze niets meer zijn, niets meer kunnen, dat niets hen nog kan helpen.